تفاوت اقامه نماز با خواندن آن/ هدف از تشريع نماز نهي از منكر و ياد خداست

اقامه نماز تنها به انجام واجبات فقهي كه موجب اسقاط تكليف مي‏شود، تحقق نمي‏يابد؛ بلكه زماني نماز اقامه مي‏شود كه هدف از تشريع آنكه نهي از فحشا و منكر و ياد خدا است، به دست آيد.

به گزارش خبرنگار آيين و انديشه فارس، شايد بارها از خود پرسيده باشيم كه به راستي آيا نماز عباراتي است كه تعبدي بايد تلفظ كرد و خواند؟ يا اينكه خداي سبحان چه انتظاري در نماز از ما دارد؟ چگونه بايد نماز را بر پا داشت، طرح قرآن در بر پا داشتن نماز چيست؟ آيا تفاوتي بين اقامه نماز با خواندن نماز هست؟ مركز تخصصي نماز به اين سوالات اين گونه جواب مي‌دهد.

تفاوت اقامه نماز با خواندن آن‏

برنامه منسجم متون ديني، همانا توصيه به «اقامه نماز» و برپا داشتن آن است؛ نه خواندن آن يا نمازگزار بودن: (اَقِمِ الصَّلوةَ لِدُلوكِ الشَّمس)1 ؛(اَقيموا الصَّلوة)2 ؛ (اَقِمنَ الصَّلوة)3. 

سرّ اين فرق‏گذاري آن است كه اگر در تعبيرهاي قرآني عنوان «خواندن» به كارمي‏رفت، با حكيمانه بودن قرآن هماهنگ نبود، زيرا ستون خواندني نيست بلكه برافراشتي است، نه آنكه خواند.

اساس سفارش قرآن كريم درباره نماز به «اقامه» است؛ نه صرف خواندن آن. دليل اين اهتمام آن است كه نماز خواندن حتي نمازگزار بودن غير از اقامه نماز است، چرا كه اولي با يك بار نماز خواندن و دومي با استمرار آن ـ هر چند كه حدود آن مراعات نشود ـ محقق مي‏شود؛ اما اقامه نماز و بر پا داشتن آن بسيار دشوار است. با اينكه فضايل، آثار و بركات اصلي نماز براي اقامه اين عبادت بي‏نظير است: (هُدًي لِلمُتَّقين  ... ويُقيمونَ الصَّلوة)4 ؛ (اِنَّ الَّذينَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّلِحتِ واَقاموا الصَّلوةَ... لَهُم اَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم ولاخَوفٌ عَلَيهِم ولاهُم يَحزَنون)5 ؛ (والَّذينَ يُمَسِّكونَ بِالكِتبِ واَقاموا الصَّلوةَ اِنّا لانُضيعُ اَجرَ المُصلِحين)6 ؛ (فَاِن تَابوا واَقاموا الصَّلوةَ... فَخَلّوا سَبيلَهُم)7 ؛ (فَاِن تَابوا واَقاموا الصَّلوةَ... فَاِخونُكُم فِي الدّين)8.

قرآن در كنار تمجيد و ستايش از برخي نمازگزاران، (اِنَّ الاِنسنَ خُلِقَ هَلوعا  ...  اِلاَّ المُصَلّين)9 بعضي ديگر را مذمّت كرده است، (فَوَيلٌ لِلمُصَلّين،  اَلَّذينَ هُم عَن صَلاتِهِم ساهون)10 و از خواندن نماز و نزديك شدن به آن در برخي شرايط و حالات نهي كرده است: (لاتَقرَبوا الصَّلوةَ واَنتُم سُكري... )11؛ اما اقامه كنندگان را مذمت نكرده و از نماز هرگز باز نداشته است و اين بدان جهت است كه اقامه نماز با ميگساري، بي‏توجه بودن به نماز، به قعر جهنم سقوط كردن و... جمع نمي‏شود: (اَقِمِ الصَّلوةَ اِنَّ الصَّلوةَ تَنهي‏ عَنِ الفَحشاءِ والمُنكَر)12.  اقامه نماز تنها به انجام واجبات فقهي كه موجب اسقاط تكليف مي‏شود، تحقق نمي‏يابد؛ بلكه به آداب و شرايط ديگري وابسته است.

به قول مرحوم طبرسي: «اقامه بازار به تعطيل نكردن خريد و فروش آن است» [نه باز بودن فروشگاه‏ها به تنهايي‏]13، بنابراين اقامه بازار به اين است كه در آن خريد و فروش يا همان مقصود اصلي از تشكيل بازار، رواج داشته باشد، در نتيجه اگر اهل بازار به گونه‏اي عمل كنند كه داد و ستد در آن رواج نداشته باشد، نمي‏توان گفت كه آنها، بازار را اقامه كردند، هر چند فروشگاه‏ها به صورت شبانه‏روزي باز باشند.

بدين ترتيب، زماني نماز اقامه مي‏شود كه هدف از تشريع آنكه نهي از فحشا و منكر و ياد خدا است، به دست آيد. براي نيل به اين هدف والا به آداب و شرايطي بيش از آنچه در كتاب هاي رساله توضيح المسائل آمده، نيازمنديم .

در قرآن مجيد به عواملي كه باعث تحقق اقامه نماز است، اشاره شده كه در يادداشت‌هاي بعدي به آن خواهيم پرداخت.

نمازتان برپا باد.

پي‌نوشت‌ها:

1. سوره اسراء، آيه 78.

2. سوره بقره، آيه 43.

3. سوره احزاب، آيه 33. ادب فناي مقربان جلد 6 صفحه 39

4. سوره بقره، آيات 2 ـ 3.

5. سوره بقره، آيه 277.

6. سوره اعراف، آيه 170.

7. سوره توبه، آيه 5.

8. سوره توبه، آيه 11.

9. سوره معارج، آيات 22 ـ 19.

10. سوره ماعون، آيات 5 ـ 4. 

11. سوره نساء، آيه 43. ادب فناي مقربان جلد 6 صفحه 40

12. سوره عنكبوت، آيه 45. جمله (اِنَّ الصَّلوةَ تَنهي‏... ) در حقيقت تعليل براي (اَقِمِ الصَّلوة) است. اين تعليل نشان مي‏دهد كه غفلت و اقامه نماز با يكديگر جمع نمي‏شوند؛ يعني نماز اگر اقامه شود، ناهي از فحشا و منكر است، چنان‏كه از ناهي فحشا و منكر بودن آن مي‏توان فهميد كه اقامه شده است، در حالي كه اين تلازم بين نماز خواندن و نهي از فحشا و منكر نيست؛ يعني ممكن است كسي نماز بخواند و همزمان با آن مرتكب فحشا و منكر نيز بشود.

13. أقام القوم سُوقَهم: إذا لم يعطلوها من البيع و الشراء (مجمع البيان، ج‏1 ـ 2، ص‏121، ذيل آيه 3 بقره).